همزمان با فرا رسیدن ائین سنتی شب یلدا واجرای طرح یلدانه توسط سازمان داوطلبان هلال احمر حجت الاسلام والمسلمین اسدا..اسدی به تبیین این سنت ملی پرداخت.

گذشته ازتاریخچه و بررسی دینی یلدا که فعلا مجالی نیست "مهم این است که این سنت ملی درراستای ارزشهای اسلامی وبویژه، تکریم نهاد خانواده قرارگیرد.

از مناسبت‌های ملی سرزمین ما ایرانی‌ها شب یلداست که آداب و سنن بسیار خوبی هم به همراه دارد من جمله، صله رحم، فال حافظ، دور هم جمع شدن و... با توجه به این که، این مناسبت ملی در شب است بر آن شدم که ابتدائابه پدیده‌ی «شب» بپردازم که از منظر آیات و روایات شب چه جایگاهی دارد تا در این شب از این فضیلت کثیری که بیان شده بی‌بهره نمانیم. پس اگر بتوانیم در کنار این آداب و رسوم ملی که بسیار هم ارزش‌مند هستند از آداب اسلامی هم بهره ببریم این شب از همه لحاظ برایمان خاطره انگیزو ارزش‌مند می‌شود.

اما موضوع «شب» در آئینه‌ی آیات و روایات:

خداوند متعال از شب در آیات زیادی استفاده کرده و به آن اهتمام داده است از جمله آن‌جا که خداوند به شب قسم می‌خورد که تعداد آن‌ها هم زیاد است مثل:

«وَاللَّیلِ إِذَا یغْشَاهَا[شمس/4] سوگند به شب زمانی که عالَم را فرامی گیرد». و آیات دیگری که خداوند به شب قسم یاد می‌کند مثل آیه اول سوره لیل و آیه هفتم سوره انشقاق و آیه دوم سوره ضحی و... .

یا این‌که در قرآن به شب زنده داری سفارش بسیار شده است مثل: «وَمِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّک عَسَی أَن یبْعَثَک رَبُّک مَقَامًا مَّحْمُودًا[اسراء/79] و پاسی از شب را برای برپایی نافله شب برخیز؛ امید است که پروردگارت تو را به مقام محمود رساند».

هم‌چنین در روایات هم به این پدیده، اشارات زیبا و ارزش‌مندی شده است مثل این‌که: در حدیث قدسی در خطاب به حضرت موسی(علیه‌السام) آمده است: «ای پسر عمران، دروغ گفته است کسی که گمان برد من‌را دوست ‎دارد؛ اما چون شب فراگیر شود، از من صرف نظر می‌کند و به خواب می‌رود، مگر نه این است که هر دوست‌داری، دوست دارد با محبوبش خلوت کند. هان ای پسر عمران، این منم که بر احوال دوستانم آگاهم و چون شب آنان را فراگیرد، چشم دل‎شان را باز کنم و آنان از راه مشاهده مرا خطاب می‎کنند و از سر حضور با من به سخن می‌نشینند. ای پسر عمران، در تاریکی دل شب از قلبت خشوع و از جسمت فروتنی و از دیدگانت اشک را به من ببخش و من‌را بخوان که من‌را نزدیک و پاسخ‌گو خواهی یافت».

برخی از آداب اسلامی که انجام آن در شب یلدا ودورهمی هالازم است:

1- شبمان راباقرآن شروع کنیم

درروایات داریم خانه ایکه درآن قرآن تلاوت می شود برای اهل آسمان متل ستاره ای می درخشد.پس چه خوبست محفلمان رابا نورقران روشنی ببخشیم.

2- اسراف نکنیم:

خداوند برای رفاه و آسایش بندگان خود، نعمت های بسیاری آفریده و به آنها امر فرموده از این نعمت ها استفاده کنند، ولی همواره بکوشند از اسراف کردن بپرهیزند؛ زیرا خداوند اسراف کاران را دوست ندارد.

امام علی (ع) اسراف کردن را موجب هلاکت دانسته و امام سجاد (ع) در دعا و مناجات‌های خود با خدا می‌فرماید: «و مرا از زیاده روی باز دار و روزی ام را از تلف شدن نگاهدار و دارایی ام را با برکت دادن به آن افزون کن و راه مصرف آن را در کارهای خیر به من بنمایان».

رسم زیبای دیدار یکدیگر در شب یلدا وقتی زیباتر می شود که با زیاده روی نکردن در مصرف خوراکی ها و تنقلات، بخشی از آنها را به مصرف یتیمان و افراد بی بضاعتی برسانیم که توانایی تهیه چنین اقلامی را در این شب ندارند.

3- زمستان، بهار مؤمنان:

انسان‌هایی که عاشق عبادت هستند و از صمیم دل آن را دوست می دارند، تمام وجود خود را وقف عبادت می کنند و هر یک از اعمال و گفتار خود را با نیت تقرب به خداوند انجام می دهند.

این گونه افراد جزو برترین‌های مردم شمرده می شوند و ترسی از سختی های دنیا ندارند. روزها و شب های زمستان، بهترین فرصت برای راز و نیاز و مناجات با خداوند است.

امام صادق (ع) این فرصت نیکو را این گونه معرفی می کند: «زمستان، بهار مؤمن است. شب هایش طولانی است که برای عبادت نیمه شب از آن کمک می گیرد و روزهایش کوتاه است که برای روزه گرفتن از آن مدد می‌جوید».

برخاستن از خواب شیرین در دل شب و اندیشیدن در ملکوت آسمان ها و زمین، خدا و قدرت او و نیز روزه گرفتن در روزهای کوتاه زمستانی، بهترین و خالص ترین عبادت خدای تعالی است. رسول خدا (ص) می فرماید: «روزه زمستان، غنیمتی فرح بخش است».

4- دیدار با خویشاوندان:صله رحم

خداوند در آیات بی شماری به بندگان خود دستور می دهد خویشاوندان و نزدیکان خود را فراموش نکرده و همواره جویای احوال آنها باشند و آنها را از قطع رحم و رسیدگی نکردن به خویشان برحذر می‌دارد.

امام باقر (ع) در اهمیت این موضوع می‌فرماید: «صله رحم اعمال را پاک می کند، دارایی ها را فزونی می بخشد، بلا را برطرف می گرداند، کار حسابرسی در قیامت را آسان می کند و مرگ را به تأخیر می‌اندازد».

صله رحم و دیدار با اقوام به قدری اهمیت دارد که رسول خدا (ص) حتی یکسال پیاده روی برای آن را جایز می شمارد. شب‌های بلند زمستانی، فرصت بسیار خوبی است که می توان از آن بهره برداری صحیح کرده، به دیدار اقوام و نزدیکان شتافت و در اجرای این سنت پسندیده و نیک که ثواب بسیاری هم دارد، پیشقدم شد.

5- اصلاح ذات البین

یکی ازپسندیده ترین فعالیتهای اجتماعی از منظر دین واهلبیت علیهم السلام آشتی دادن میان برادران مسلمان است وشب یلداباتوجه به شرایط مساعد روحی وروانی حاکم "فرصتی استکه بتوان این حرکت ارزشمند رابویز"ه بزرگترها انجام دهند درروایات" پاداش این عمل رابرابرباحج مقبول دانسته اندوالبته یکی ازمصادیق مهم این موضوع وساطت برای آزادی زندانیان جرایم مالیست.

6- بیان قصه‌های قرآنی:

خداوند در قرآن کریم بندگان خود را به قصه های قرآن توجه داده و هر یک از این سرگذشت ها را دارای حکمتی می داند که برای انسان ها هزاران پند و اندرز در خود نهفته دارد. امام علی(ع) نیز می فرماید: «بهترین داستان، رساترین اندرز و سودمندترین پند، کتاب خدای عزوجل است».

داستان ها و افسانه های زمینی، پس از چندبار تکرار کم کم تازگی و جذابیت خود را از دست می دهد؛ ولی قرآن تنهاکلامی است که هر اندازه هم تکرار شود کهنه شدنی نیست.

در شب یلدا و شب‌های زمستانی که دور یکدیگر جمع می‌شویم و پای صحبت بزرگ‌ترها می‌نشینیم، نیکو و شایسته است به جای داستان‌ها و قصه‌هایی که گاه با خرافات همراه است، به قصه‌های قرآنی توجه کنیم که هیچ گاه کهنه نمی‌شود و خرافات در آن راه ندارد.

7- تفکرودقت در آفرینش شب و روز:

شب، مایه آرامش و سکون است. با پایان روز و پس از به اتمام رسیدن ساعات تلاش و کوشش در راه کسب روزی، آدمیان در سکوت شب، آرامش خود را می یابند و استراحت می‌کنند.

شب های طولانی زمستان، فرصت خوبی است تا با دقت در نظام آفرینش وگردش شب و روز، به بزرگی خدای تعالی و کوچکی خود در این نظام هستی اعتراف کنیم. زیبایی‌های شب و درخشش ستارگان در پرده های سیاه شب های فرو رفته در ظلمت و گسترش نور ماه در آسمان ها، همه نشان از قدرت بی پایان خداوند دارد. در این شب‌ها می توانیم به ستایش خدا بپردازیم.

چنانکه امام (ع) می فرمود: «خدای پاک! چه عظیم و پرشکوه است آنچه از آفرینش تو می بینیم، و چه خرد است هر بزرگی در برابر قدرت تو، و چه حقیر است آنچه ما می بینیم در برابر قدرت ناپیدای تو از دیدگان ما».

8- تفکروحسابرسی اعمال روزانه:

محاسبه نفس و بررسی کارهای روزانه، ویژگی کسانی است که ایمان حقیقی در جان و دلشان راه یافته است.

پیامبر خدا (ص) می فرماید: «پیش از آنکه مورد حسابرسی قرار بگیرید، خود به حساب نفستان برسید و پیش از آنکه سنجیده شوید، خود نفستان را در ترازوی سنجش بگذارید و برای آن روز حساب بزرگ آماده شوید».

کسانی که از فرصت های زندگی بهترین بهره ها را برده و نیک ترین ذخیره ها را می اندوزند، در راه اطاعت خدا و خویشتن داری از نافرمانی او شکیبایی می ورزند و روز قیامت بدون محاسبه اعمال به بهشت می روند.

زیرا این افراد در این دنیای فانی، در لحظه لحظه زندگی دقت کرده اند تا دچار لغزش نشوند. طولانی بودن شب های زمستانی و آرامشی که در آن برای آدمی ایجاد می شود، بهترین فرصت برای مراقبت و رسیدگی به اعمال روزانه است.

9- شب یلدا وحافظ خوانی:

از گذشته‌های دور در خانواده های ایرانی در کنار قرآن کریم، دیوان حافظ نیز مورد توجه و عنایت خاصی بوده است.

ایرانیان همان گونه که با قرآن استخاره کرده، برای شروع کارهای خود از این کتاب آسمانی طلب خیر می کنند، به دیوان حافظ نیز تفأل می زنند و از خواجه شیراز دعای خیر می‌خواهند.

یکی از رسم های جالب و زیبای ایرانی ها در شب یلدا، تفأل زدن به دیوان حافظ و خواندن اشعار عرفانی اوست که برگرفته از آیات قرآن است.

شایسته است در این شب طولانی، با تفأل زدن به حافظ و خواندن اشعار عرفانی او، از خرافات و تفأل زدن به شیوه های خرافی دیگر پرهیز کنیم.

پیامبر خدا (ص) می‌فرماید: «از ما نیست کسی که فال بد زند یا برایش فال بد زده شود». قرائت اشعار پسندیده و نیکو، به ویژه اشعاری که در مدح اهل بیت (ع) سروده شده، از جمله کارهای خوب و نیکویی است که می توان در این شب انجام داد.

10- انار و گردو بخورید:

خداوند مهربان در طبیعت بخشنده خود، در هر فصل نعمت ها و میوه هایی در دسترس ما گذاشته که سلامت ما را تأمین و قدرت دفاعی بدن را در مقابل بیماری ها افزون می سازد.

در زمستان که به علت تغییر هوا و عوامل دیگر مانند باد و باران، سرماخوردگی و بیماری هایی نظیر آن زیاد می شود، وجود انار می تواند نه تنها شفا بخش بوده، بلکه در حفظ سلامت و جلوگیری از این گونه بیماری ها موثر باشد.

شاید حکمت خوردن انار در نخستین شب زمستان همین مسئله باشد. گردو نیز از تنقلاتی است که در این شب مصرف می شود و فایده های بسیاری دارد. امام (ع) فرموده است: «خوردن گردو در زمستان و فصل سرما، کلیه ها را گرم و سردی را از بدن دفع می کند».

رعایت این آداب و رسوم پسندیده و توجه به حکمت خوراکی هایی که در این شب مصرف می شود، می تواند راهگشای خوبی برای جوانان و نوجوانان باشد.

11- به یکدیگر هدیه بدهید:

ایران کشوری گسترده با اقوام مختلف است که هر یک از آنها در پرتو رسم های ویژه منطقه خود، شب یلدا را به گونه ای خاص برگزار می کنند. از جمله رسم های ایرانی که در شب یلدا در میان اقوام مختلف برگزار می شود، رسم پسندیده هدیه دادن و هدیه گرفتن است.

این سنت نیکو در اسلام بسیار مورد سفارش قرار گرفته و پیامبر (ص) فرموده است: «به یکدیگر هدیه بدهید تا دل هایتان به هم مهربان شود. به یکدیگر هدیه دهید؛ زیرا کینه ها را از بین می برد».

پیامبر خدا (ص) همواره به این امر نیکو اهتمام می‌ورزیدند و هر هدیه ای که به آن حضرت داده می‌شد با روی باز می‌پذیرفتند؛ زیرا آن را نوعی احترام به شخص هدیه دهنده می دانستند.

هدیه دادن به کوچک‌ترها در این شب، سبب می‌شود تا کودکان و نوجوانان به بزرگ‌ترها با دیده احترام نگریسته و محبت آنها را در دل خود نگاه دارند./ اسدا... اسدی