روایت هلال‌احمر از پایه‌گذاری تا امروز

از شیر تا هلال!

این‌روزها به‌دلیل حوادثی که در گوشه و کنار کشور رخ می‌دهد، نام هلال احمر را زیاد می‌شنوید. نهادی ماندگار و مطمئن که در سریع‌ترین زمان در همه حوادث داخلی و جهانی حاضر می‌شود

  این‌روزها به‌دلیل حوادثی که در گوشه و کنار کشور رخ می‌دهد، نام هلال احمر را زیاد می‌شنوید. نهادی ماندگار و مطمئن که در سریع‌ترین زمان در همه حوادث داخلی و جهانی حاضر می‌شود و بر اساس اهداف انسانی به آسیب‌دیدگان حوادث، امدادرسانی می‌کند. راه‌اندازی این نهاد جهانی در ایران نیز به سال‌های دور برمی‌گردد. مشهد بعد از پایتخت، صاحب جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران (هلال‌احمر امروزی) شد و ساختمانی برای آن در خیابان ارگ مشهد (امام خمینی امروزی) ساخته شد. فعالیت‌های این جمعیت در ساختمان اصلی، زمانی شامل برنامه‌های ستادی و در سال‌های کنونی آموزشی و فرهنگی است. همیشه در حاشیه فعالیت‌های متنوع در این بنای کهن‌سال، بخشی اختصاص به تئاتر و بعدها سینما داشته است.

 اصول اولیه برای نهادی نوپا

صلیب سرخ بین‌المللی بر اساس گزارش‌های رسمی در سال1864 میلادی تأسیس شده است. اسناد مکتوب ماجرای راه‌افتادن این جمعیت کمک‌رسان را به جنگ‌های عمومی قرن نوزدهم در اروپا منتسب می‌دانند. جنگ‌هایی که استفاده از سلاح گرم در آن‌ عمومیت یافته و صحنه‌های جنگ را از میدان‌های کوچک محلی به بخش‌های بزرگی از یک یا چند کشور کشانده بود. تا قبل از به‌کارگیری سلاح‌های گرم، احتیاج به چنین مؤسساتی کمتر احساس می‌شد، ولی استفاده از سلاح گرم در جنگ و کشتار مردم بی‌دفاع و خرابی‌های ناشی از آن مردم را با خطر مرگ و جراحات و بیماری‌های واگیر روبه‌رو کرد.

هلال‌احمر در مشهد

جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران که بر طبق مقررات بین‌المللی مرتبط با مؤسسات صلیب سرخ و هلال‌احمر جهانی تشکیل شد، در سال1302 فعالیت خود را شروع کرد و در کشور منشأ فعالیت و خدمات خیرخواهانه گوناگونی شد. در دوره آغازین فعالیت شیر و خورشید (نام آن زمان هلال‌احمر) در ایران، بیشتر محدود به امور امدادی و رسیدگی به حال آسیب‌دیدگان، حوادث و سوانح گوناگون بود و تأسیسات درمانی نیز در بعضی نقاط کشور ازجمله مشهد هم انجام می‌شد.

ساختمان شیر و خورشید مشهد در دوره پهلوی اول احداث شد. یکی از مستندات تاریخی بیان می‌کندکه «جمعیت شیر و خورشید سرخ خراسان» در سال1302 در مشهد کلید خورد. گفتنی است پس از تهران، خراسان اولین نقطه‌ای بود که جمعیت شیر و سرخ خورشید (هلال‌احمر) در آن ایجاد شد و در مواقعی که بلایای طبیعی شامل سیل و زلزله به مردم خسارت و زیان می‌رساند این جمعیت به کمک آن‌ها می‌شتافت.

 ساختمانی با خاطرات مختلف

اما ساختمان این انجمن را «کریم طاهرزاده» از معماران قدیمی و نامدار ایرانی بنا گذاشته است. والی خراسان (در آن زمان محمود جم) از او خواست که بنای آبرومندی برای این نهاد بسازد. طاهرزاده در کتابش (نقل به‌اختصار) خبر از شروع کار می‌دهد و می‌گوید که ساخت بنا را تا حدودی جلو برده اما ساخت آن به دلایلی به تعطیلی و تغییر معمار کشیده شده‌است و در نوبت جدید کار را به شخصی به نام «اسماعیل اف» داده‌اند. با او نیز کار مقداری پیشرفت داشته و دوباره کار را به معمار اولیه سپردند.

ساختمان هلال‌احمر شمایلی ویژه دارد که می‌تواند تا حدودی یادآور معماری کهن اروپایی باشد. بر اساس عکس‌های قدیمی، اصل معماری و تا حدی جزئیات بنا تاکنون حفظ شده است. این بنا از دیرباز علاوه‌بر کارکرد خدماتی-اداری که به فعالیت‌های هلال‌احمر اختصاص داشته، مکانی فرهنگی و هنری بوده است. اسناد قدیمی نشان می‌دهد سالنی که در ابتدا مربوط به تئاتر  بود در ادامه به سینما اختصاص یافت. این سالن در ورودی ساختمان وجود دارد. سالن‌هایی هم برای پذیرایی از مهمانان فرهنگی که بعضا مدعوان همایش‌های استانی بودند نیز در همان بخش ورودی و میانی تعبیه شده بوده است.

تئاترها و فیلم‌های هلال‌احمری

حسین پورحسین، روزنامه‌نگار پیش‌کسوت و فعال سینمایی درباره پیشینه بخش فرهنگی و هنری ساختمان هلال‌احمر فعلی (درگذشته معروف به شیر و خورشید) می‌گوید:وقتی از سمت چهارراه لشکر به‌طرف چهارطبقه می‌آمدید اولین سینما از مجموع سینماهای این خیابان محوری مشهد همین سالن بود که در هلال‌احمر فعلی واقع شده است. مردم آن را به «سینما شهرزاد» می‌شناختند؛ و به سبب قدیمی بودن و اینکه جزو چند سینمای اول مشهد است، برای همه معروف بوده است.

او که نویسنده کتاب صدسال سینما در مشهد است درباره موقعیت مکانی سینما شهرزاد می‌گوید: سالن هلال‌احمر فعلی همانی است که سال‌ها قبل تأسیس شده است. سالن هم بین مردم در ابتدا معروف بود به «سالن شیر و خورشید». از وقتی سینما به آنجا آمد در بین عموم مردم (نه به‌طور رسمی) و حتی آگهی‌های روزنامه‌ای اسم سینمای سالن شیر و خورشید، «سینما شهرزاد» شده بود. ماجرا هم به فیلم معروف «شهرزاد» برمی‌گردد که در آنجا برای بار نخست اکران شده بود. ظاهراً این فیلم مشتاقان زیادی داشته و به مدت طولانی روی پرده بوده است.

او توضیحاتش را این‌گونه ادامه می‌دهد: در قسمت سمت چپ ساختمان و بخش پشتی آن سالنی روباز که اصطلاحاً سینمای تابستانی بود راه‌اندازی شد؛ اما سالن اصلی که در داخل ساختمان شیر و خورشید قرار داشت مختص تئاتر بود. سال‌ها آنجا هنرمندان تئاتر به تمرین و ارائه نمایشنامه می‌پرداختند. نگاه متولیان وقت هم این بوده است که از ظرفیت‌های بنا استفاده کنند تا بتوانند عایدات آن را برای کارهای هلال‌احمر اختصاص بدهند.

او درباره تغییر سالن تئاتر توضیح می‌دهد: سالن تئاتر جمعیت شیر و خورشید در راسته ارگ سالنی شناخته شده نه‌تنها در مشهد بلکه در کشور بود و بعضاً میزبان تئاترهایی از دیگر شهرها هم بود. به‌هرحال مخاطبان تئاتر از همان قدیم افراد فرهیخته‌تر بودند و هرچند عموم مردم هم استقبال می‌کردند اما به نظر می‌رسید که سینما برای عموم مردم جذابیت بیشتری داشته است. به همین منظور سالن شیر و خورشید را هم به‌عنوان ضمیمه همان سالن تابستانی که قبلاً توضیحش را دادیم به سینما دادند. این شد که سینما شهرزاد دو سالن پیدا کرد و هم‌زمان می‌توانست دو فیلم اکران کند.

او درباره سالن تابستانی این سینما ادامه می‌دهد: محیطی باز و باصفا که درختانی بلند آن را احاطه کرده بود، محدوده سالن تابستانی را تشکیل می‌داد. من هم در کودکی به یاد دارم که نوبت‌هایی برای دیدن فیلم به همان سالن رفته بودم. به خاطر دارم مجبور بودیم قبل از رفتن به سینما کاغذ یا مقوا همراهمان باشد تا لازم نباشد بر صندلی‌هایی که کلاغ‌ها آلوده کرده بودند، بنشینیم. صدای قارقار کلاغ‌ها هم گاهی به صدای فیلم می‌چربید! این شد که آرام‌آرام سالن تابستانی جمع شد.

هلال‌احمر به روایت روز

سخنگوی هلال‌احمر استان با اشاره به ساختمان‌های این نهاد در مشهد می‌گوید: قدیمی‌ترین ساختمان متعلق به هلال‌احمر استان در خیابان امام خمینی واقع است اما بخش ستادی اصلی جمعیت مشهد در خیابان فدائیان12 است. ساختمان متعلق به جمعیت هلال‌احمر استان هم در بولوار سجاد مستقر است.

مجتبی محمودی با اشاره به هویت جمعیت هلال‌احمر توضیح داد: جمعیت هلال‌احمر طبق اساس‌نامه نهادی مردمی، غیرانتفاعی و خیریه است. ما آموزش عمومی را از رسالت‌های خودمان می‌دانیم. به همین مناسبت طرح خادم (خانواده آماده در مخاطرات) را در مشهد با 20هزار مخاطب برگزار کردیم. در این طرح سعی برای تکمیل آموزش‌های عمومی در بخش آمادگی‌های همگانی انجام شد. ساختمان کهن هلال‌احمر میزبان بخشی از آموزش‌های این طرح بود.

او درباره ساختمان خیابان امام خمینی این جمعیت می‌گوید: امروزه این ساختمان به‌عنوان مجتمع فرهنگی و دانشگاه هلال‌احمر کاربرد دارد. سالن تئاتر کاربری‌هایی مانند سالن کنفرانس، آمفی‌تئاتر و نگارخانه دارد. به‌عنوان نمونه چندی پیش همایشی با عنوان «نقش رسانه‌ها در مدیریت بحران» برگزار شد.

 حامی تئاترهای فاخر هستیم

محمودی از حمایت‌های سازمان متبوعش از تئاترهای فاخر خبر داد و می‌گوید: همواره در سالن هلال‌احمر شاهد برگزاری نمایش هستیم. به‌عنوان نمونه تئاتر «چند مسافر» از استاد رحمانیان روی سِن رفت. برای ماه مبارک هم برنامه‌ریزی کردیم که هر شب بعد از افطار اجرای تئاتر داشته باشیم.

او در پاسخ به این اعتراض که گفته می‌شود نگاه هلال‌احمر به سالن تئاترش انتفاعی است، بیان می‌کند: واقعیت این است که زمانی تئاتر و سینمای مشهد منحصر به همین خیابان ارگ بود و سالن هلال‌احمر هم قطب این برنامه‌ها، اما امروز شهر بزرگ شده است و مجتمع‌ها و سالن‌های تخصصی برای سینما در مشهد به بهره‌برداری رسیده است. سالن هلال‌احمر هم هزینه‌های مختلفی برای برپایی و خدماتش به مخاطبان دارد که باید از همین طریق تأمین شود. نکته ویژه اینکه عموم تئاترهای اکران شده در سالن هلال احمر با تخفیف ویژه برای برگزارکنندگانش همراه بوده است. هلال‌احمر گاهی از تئاترهای اکران شده حتی کمتر از نیمی از هزینه آب و برق را گرفته چراکه متولیان امر معتقدند کار فرهنگی سرمایه‌گذاری است و نه هزینه کردن.

 او در پایان می‌گوید: از تئاترهای فاخر و مرتبط با اهداف جمعیت هلال‌احمر که متضمن مواردی همچون گسترش فرهنگ انسانی است، حمایت می‌کنیم و در اکران این موارد مشارکت خواهیم داشت.