هیمالیانوردها، امدادگران‌کوهستان و کارشناسان بحران از دشواری‌های امداد در دنا می‌گویند.
«شما فرض کنید یک شیء با سرعت ٤٠٠کیلومتر در ساعت به یک دیوار برخورد کند؛ چه اتفاقی می‌افتد؟ ما با چه چیزی مواجه خواهیم شد؟ باید گفت آنچه باقی می‌ماند، یک شیء چند هزار تکه است؛ قصه برخورد هواپیمای آی‌تی‌آر ۷۲ شرکت هواپیمایی آسمان با کوه دنا هم غیر از این تصور نیست.» این جملات بخشی از گفته‌های حسین مقدم؛ مربی تیم‌ملی امیدکوهنوردی با «شهروند» است. امداد در دنا همراه شد با ناسازگاری‌های مکرر طبیعت؛ دمای بالا، مه، بادهای شلیکی، خطر ریزش بهمن، بارش مکرر برف و کولاک؛ امداد را از همان روز اول عملیات دشوار کرد. سناریوهای پی در‌پی عملیاتی نوشته می‌شد امدادگران از شمال و جنوب به محل برخورد اعزام می‌شدند، اما شرایط امداد هر روز دشوارتر اعلام می‌شود. انبوه و حجم برف نزدیک به سه‌متر شده بود؛ به گزارش «شهروند» طبق اعلام هواشناسی در این مدت تنها یک روز شرایط آب‌وهوایی دنا کمی برای امداد مناسب بود. سه‌شنبه طلایی، روزی که محل برخورد شناساسایی شد و تعداد بخشی از پیکرها پس از جستوجو به پایین منتقل شد. شرایط دشوار بود اما روند امداد با تمام دشواری‌ها ادامه پیدا کرد تا زمانی که بنا به گفته فرمانده عملیات؛ شاهین فتحی، تصمیم حاکمیت به توقف عملیات انجامید.
خط‌‌‌‌‌شکن‌ها در خط مقدم حادثه
توقف عملیات هم مانع فعالیت امدادگران هلال نشد. تیم‌های امدادی متخصص در نزدیک‌ترین محل حادثه حضور داشتند و ارزیابی‌ها انجام می‌شد. روز دوشنبه ٦نفر امدادرسان به منظور ارزیابی محل حادثه اعزام شدند و بخش دیگری از پیکرها به پایین کوه منتقل شدند. در تهران هم در همین روز مسئولان امدادونجات با جلسه مشورتی با جمعی از هیمالیانوردها، امدادگران کوهستان و کارشناسان‌‌بحران برگزار کردند.
عملیات جستوجو به چه قیمتی؟
عملیات جستوجو به چه قیمتی؟ پرسشی بود که در این جلسه مشورتی مطرح شد. تأکید کارشناسان حاضر در جلسه بر امنیت جان امدادگران بود؛ یک تهدید پیش‌روی عملیات خطر سقوط بهمن عنوان شد. سناریوهای مختلف در این جلسه مطرح می‌شد.
این یک قانون طلایی است؛ بحران را وارد بحران بعدی نکنید
حسن نجاریان، نخستین ایرانی فاتح اورست، یکی از افراد حاضر در جلسه است؛ نجاریان به صراحت تأکید دارد، در شرایط فعلی انجام عملیات ممکن نیست! این کوهنورد باسابقه در گفت‌وگوی خود با «شهروند» می‌گوید: «به طبیعت فرصت بدهیم، فتح قله برای ما هدف نیست؛ من تأکید دارم شرایط کنونی زمان مناسبی برای انجام عملیات نیست. ما قانون طلایی در امداد داریم، به این مضمون: «بحران را وارد بحران بعدی نکنید.»
لطفا هیجان‌زده نشویم
نجاریان با صراحت صحبت می‌کند، او مدافع حقوق امدادگران حاضر در منطقه است. شرایط را مناسب برای امدادرسانی ایمن نمی‌داند و از نظر او ریسک پرخطر در شرایط کنونی غیرمنطقی است: «هرگز نباید جان امدادگر را در حین عملیات به خطر بیندازیم. ما امداد می‌کنیم برای «نجات»؛ حق نداریم با خطر‌پذیری بی‌جا جان خود را از دست بدهیم. زندگی حق ماست.
کوهنورد عاشق است
فاتح اورست ادامه می‌دهد: «شما تصور کنید یک هواپیما با سرعت ٤٠٠کیلومتر در ساعت به یک کوه برخورد کرده است، از آنچه باقی می‌ماند، هیچ. این را باید کارشناسان مطرح کنند. هواپیما در یک نقطه به زمین نمی‌خورد؛ یک تیکه این‌جاست تیکه دیگر ٣٠٠متر آن‌طرف‌تر». خطر سقوط بهمن موضوع دیگری است که نجاریان بر آن تأکید دارد: «کوهنوردها انسان‌های احساسی و عاشقی هستند. ممکن است وارد این حوزه شوند، احساسی و هیجانی عمل کنند. خطر گرفتاری در بهمن یک تهدید است. مواردی داشته‌ایم که جان امدادگر به همین شکل از دست رفته است.» این کوهنورد با سابقه در ادامه به برخورد منطقی بازماندگان حادثه نیز اشاره دارد و ادامه می‌دهد: «خانواده‌های بازماندگان هم از همین مردم هستند و اینها حتما راضی نیستند جان امدادگر ما به خطر افتد.»
خشمِ دنا را جدی بگیریم
نجاریان بر عدم حرکت هیجانی تأکید دارد: «رسانه‌ها و نیروی انتظامی باید همکاری کند تا مردم را تفهیم کنیم. قطعا مردم متوجه هستند که اگر حتی قدرتشان از یک کوهنورد هم بیشتر باشد اما هرگز تکنیک و تجهیزات لازم را همراه ندارند. ما با یک کوه وحشی و خشنی طرف هستیم. صعود به کوه در هیچ فصلی غیرممکن نیست اما از راه و مسیر خود.» نجاریان به پیچیدگی مسأله تجسس نیز اشاره دارد: «تجسس کار هرکسی نیست، سگ‌های امدادی هم در این منطقه کارایی ندارند؛ حضور بالگرد هم در این شرایط خطرناک است» در کارنامه نجاریان سخت‌ترین و دشوارترین امدادهای بین‌المللی دیده می‌شود. امداد در فاصله ٧هزار متری گاشابروم یکی از همین عملیات‌هاست. این کوهنورد امدادگر درخصوص آمادگی تیم‌های امدادی کشور نیز می‌گوید: «ایرانی‌ها امدادهای بزرگی را انجام دادند، در دمای ٢٠ تا ٣٠ درجه زیرصفر، اما در تمام دنیا بین نجات انسان زنده با انسان‌هایی که جان خود را از دست داده‌اند، تفاوت است. ما نمی‌گوییم پیکرها را رها کنیم اما می‌گویم در یک شرایط ایمن جستوجو انجام شود. منطقه زیر ٢٠ درجه است و درحال حاضر اجساد در یک فریز کامل هستند.
محدودیت عملیاتبرای حفظ جان امدادگران
میرعلی آقاسیدی، رئیس هیأت کوهنوردی آذربایجان‌شرقی و مسئول امدادونجات کوهستان آذربایجان‌شرقی یکی دیگر از افراد حاضر در جلسه است. او تأکید دارد که عملیات باید ادامه پیدا کند اما با حجم کم. این مدرس کوهنوردی در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «تا زمان مناسب، ما باید عملیات‌ها را به شکل تخصصی به‌عنوان پیش‌زمینه عملیات اصلی داشته باشیم. در این مدت باید از ورود افراد غیر متخصص جلوگیری و برنامه‌ریزی هدایت انجام شود. من تأکید بر توقف عملیات ندارم اما می‌بایست عملیات برای حفظ جان امدادگران محدودتر شود.»
امکان انتقال کامل اجساد در این پیک زمانی نیست !
رئیس هیأت‌کوهنوردی آذربایجان‌شرقی با قاطعیت می‌گوید: «ما با انبوه برف مواجه هستیم، امکان انتقال کامل اجساد در این پیک زمانی با تعداد نفرات بالا فراهم نیست! من با توجه به خطراتی همچون بهمن که منطقه را تهدید می‌کند، موافق فعالیت با حجم بالا در منطقه نیستم.» آقاسیدی معتقد است می‌بایست عملیات با حضور تیم‌های تخصصی و کم‌حجم دنبال شود. او می‌گوید: «این تیم‌ها وظیفه ارزیابی و اقدامات محدود با ایمنی کامل را دارند. این مربی امداد در یخ و برف به شایعات مطرح‌شده در شبکه‌های اجتماعی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «گفته‌ها در شبکه‌های اجتماعی به‌صورت تخصصی نیست. منطقه را ندیده و شرایط را درک نکرده‌اند، یا ناآگاه به امداد در کوهستان هستند یا ناآگاه به منطقه. امداد در این شرایط با ریسک بالایی صورت می‌پذیرد و احتمالا بهمن با این هوای نامساعد هم وجو دارد. توقف عملیات منطقی نیست چون انتظاراتی از لحاظ احساسی وجود دارد، اما پیشنهاد عملیات با حجم بالا را هم توصیه نمی‌کنم.» او در پایان به مقایسه این عملیات در عرصه بین‌المللی پرداخت و گفت: «در سال گذشته در یک دوره امداد کوهستان در آلمان شرکت کردم، چنین موضوعی آن‌جا مطرح شد. به صراحت کارشناسان آلمانی گفتند هیچ سناریویی برای چنین زمانی نداریم، زمان باید بگذرد.»
من این را به جدیت می گویم این اتفاق اگر در کشور ثالثی رخ دهد هم همین سناریو صورتمی‌گرفت. من به صراحت می گویم در هیچ کشوری امکانات و پتانسیلی وجود ندارد که بتواند بیاید و این عملیات را در این مقطع زمانی به اتمام برساند. ما در امدادکوهستان از لحاظ تجهیزات و نیروی انسانی هیچ چیزی کمتر از کشورهای پیشرفته نداریم
ابعاد حادثه را بشناسیم
حسین مقدم عضو تیم ملی کوهنوردی نیز یکی دیگر از افراد حاضر در این جلسه مشورتی بود. مقدم، سرمربی تیم ملی امید کوهنوردی، با یک فرض صحبت‌هایش را شروع کرد: «شما فرض کنید یک شیء با سرعت ٠٠٤ کیلومتر در ساعت به یک دیوار برخورد کند؛ چه اتفاقی می‌افتد؟ ما با چه چیزی مواجه خواهیم شد؟ باید گفت آنچه باقی می‌ماند یک شیء چند‌هزار تکه است؛ قصه برخورد هواپیمای آی‌تی‌آر ۷۲ شرکت هواپیمایی آسمان با کوه دنا هم غیر از این تصور نیست.» او ادامه می‌دهد: «ابعاد حادثه را بشناسیم؛ یک شیء با ٠٠٤کیلومتر سرعت به یک کوه برخورد کرده، این یک فاجعه است.» او در بخش دیگری از صحبت‌هایش به توقف عملیات‌های ناایمن اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر شاگردانم بخواهند در این عملیات حاضر شوند با قاطعیت مخالفت می‌کنم، چون آنها تجربه لازم را ندارند. نباید انرژی و سرمایه ملی را بسوزانیم، کسانی که از دور گود را تماشا می‌کنند، بدانند این کوهنوردی بسیار سنگین یک بحث در این عملیات است؛ جستوجو یک بحث عظیم دیگر. در صورت صعود شما می‌رسید به یک تکه آهن که بال هواپیماست. سه متر عرض و بیست متر طول، حال شاید اجساد قسمت پایینی بال قرار دارند چگونه باید به قسمت پایین هواپیما رسید. بعد از آن هم بحث انتقال را داریم.
تشریح وضع آب و هوایی منطقه
هاشمی‌نژاد، رئیس بخش هواشناسی فدراسیون کوهنوردی نیز یکی از افراد حاضر در این جلسه بود. او در گفت‌وگو با «شهروند» به شرایط آب‌وهوایی در این مدت اشاره دارد و می‌گوید: «خوشبختانه ریزش‌های جوی برای اواخر بهمن و اوایل اسفند تا حدودی کم‌کاری خود را در فصول گذشته جبران کرد، اما متاسفانه این بارش‌ها مصادف شد با حادثه دلخراش ارتفاعات دنا. طی بررسی‌ها در روز حادثه ما بحث بارش و بادهای شدید را داشتیم و این وضع ادامه پیدا کرد به صورت بادهای شدید و شلیکی. بنا به‌گفته رئیس بخش هواشناسی فدراسیون کوهنوردی، دنا همراه شده است با بادهای شلیکی، برودت بالای هوا و سرمای شدید. هاشمی‌نژاد ادامه می‌دهد: «در روز سه‌شنبه که تقریبا شرایط آب و هوایی مساعد شد، امدادگران تمام عزم خود را جزم کردند و توانستند لاشه هواپیما را پیدا کنند اما مجدد بحث بارش ادامه پیدا کرد.»
در انتظار بهار
هاشمی‌نژاد در این گفت‌وگو به شرایط آب و هوایی پیش رو نیز اشاره کرد و ادامه داد: «ما ممکن است پنجره یکی، دو روزه داشته باشیم؛ مثلا از روز پنجشنبه با شرایط آب و هوایی نسبت مطلوب مواجه می‌شویم. خطر بهمن با توجه به شرایط منطقه امکان وقوع دارد و همچنین شکستن نقاب. در پیش‌بینی شرایط جوی اطمینانی وجود ندارد چون جنسش پیش‌بینی است، اما هر چه فاصله زمانی بیشتر شود و به بهار نزدیک‌تر می‌شویم، پنجره‌های بیشتری را پیش رو داریم.
همه سناریوها را بررسی می‌کنیم
شاهین فتحی، معاون عملیات سازمان امدادونجات و مرد شماره یک عملیات، آخرین فرد حاضر در جلسه بود که با او به گفت‌وگو پرداختیم. او با اشاره به بررسی همه سناریوها درخصوص نتیجه جلسه می‌گوید: «جلسات کوچکتر دیگری را تشکیل می‌دهیم و همه سناریوها را بررسی می‌کنیم.» وی افزود: با توجه به بارش بیش از دو متر برف در نقطه سقوط هواپیما در چند روز گذشته، گروه‌های اعزامی باید ارزیابی دقیقی از شرایط محل سانحه و وضع جوی داشته باشند. پس از ارزیابی‌های اولیه، تصمیم گرفته می‌شود که آیا امکان ادامه عملیات جستوجو و انتقال پیکرها وجود دارد یا خیر؟ یک تیم پشتیبانی ٥نفره هم در دامنه کوه دنا مستقر شده‌اند.» فتحی افزود: در صورتی که نیاز به امدادرسانی باشد، یک تیم در آماده‌باش است تا به این افراد برای بازگشت کمک کند.» فتحی همچنین خواستار عدم حضور نیروهای محلی در منطقه سقوط هواپیما شد و اظهارکرد: درخواست ما این است که افراد محلی به هیچ وجه بدون هماهنگی عازم منطقه سقوط هواپیما نشوند، زیرا وضع جوی در منطقه به هیچ‌وجه مناسب نیست. نیروهای داوطلب مردمی بدون تخصص در عملیات شرکت نکنند.» او همچنین به گزارش‌های هواشناسی مبنی بر شرایط مساعد در روز‌های جمعه و شنبه نیز اشاره کرد و گفت: «دو روز فرصت مناسبی نیست. بارندگی‌ها ادامه دارد و روی برف تازه هم کار کردن دشوار است. ارتفاع برف هم در برخی از نقاط به سه متر می‌رسد، اما اگر ریسک خطر پایین باشد عملیاتی را در دستور کار قرار می‌دهیم.»