پدافند غیرعامل

موضوع پدافند غیرعامل در جهان هستی از قدمتی به اندازه تاریخ زندگی انسان برخوردار است. انسانهای اولیه برای در امان ماندن از خطر تهاجم حیوانات و تهدیدات پیرامونی خود به غارها و بالای درختان و دیگر مأمن های طبیعی پناه می بردند ، با متمدن شدن تدریجی جوامع بشری و شکل گیری زندگی شهری،احساس نیاز به امنیت بیشتر گردید و جوامع شهری برای ایجاد امنیت و حفاظت شهر از تهاجم دشمنان ، اقدام به ساخت و احداث دژها، قلعه ، حصار، خندق، دیوارها و موانع دفاعی در پیرامون شهرها نمودند.
در این راستا در طول تاریخ بشری، تسلیحات تهاجمی و به تبع آن اقدامات دفاعی نیز شاهد تغییر و تحول چشمگیری بوده و این پیشرفت و فناوری کماکان ادامه یافته و فرآیند و روندی اجتناب ناپذیر به خود گرفته است.
پدافند غیرعامل از نظر واژه شناسی اینگونه تعریف می شود، واژه پدافند از دو جزء (پد) و (افند) تشکیل شده که در فرهنگ و ادب فارسی «پاد» یا «پد» پیشوندی است که به معانی ضد،متضاد بوده و هرگاه قبل از واژه ای قرار گیرد معنای آن را معکوس می نماید، واژه «آفند» نیز به مفهوم جنگ،جدال، تهاجم، حمله و پیکار است در این راستا پدافند که همطراز با واژه «دفاع» می باشد شامل اقداماتی است که جهت مقابله با حمله و تهاجم دشمن انجام می شود.
این اقدامات شامل انواع و اقسام برنامه های دفاعی از جمله «پدافندغیرعامل» و «پدافند عامل» می باشد که در پدافندغیرعامل برای مقابله با تهاجم و تهدیدات دشمن بدون استفاده از تسلیحات تهاجمی یا دفاعی و با استفاده از مجموعه ای از اقدامات و تمهیدات تدافعی، موجب کاهش آسیب پذیری تاسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی می گردد. در صورتی که در «پدافند عامل» برای مقابله با تهاجم و تهدیدات دشمن و دفع تهدیدات وی از انواع و اقسام تسلیحات دفاعی نظیر توپ، موشک، تانک، هواپیماهای شکاری، بمب افکن، رزم ناو، زیردریایی و نظایر آن استفاده می شود.
کوتاه ترین تعریف پدافند غیر عامل، «دفاع بدون سلاح » می باشد.
مجمع تشخیص مصلحت نظام در راستای سیاست های کلی نظام در سند چشم انداز20 ساله کشور، پدافند غیرعامل را اینگونه تعریف کرده است:« پدافند غیر عامل، مجموعه اقدام های غیرمسلحانه ای است که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت های ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدام های نظامی دشمن می شود.
تهدیدات ذیربط پدافند غیرعامل شامل تهدیدات نظامی و تهدیدات سایبری، زیستی (انسان، دام، کشاورزی، مواد غذایی و دارویی،آب، محیط زیست و منابع طبیعی)، پرتوی،شیمیایی و اقتصادی می باشد که سیاستگذاری، هدایت و برنامه ریزی مقابله با تهدیدات یاد شده در پنج قرارگاه های (پدافند سایبری،پدافندزیستی، پدافندپرتوی،پدافند شیمیایی و پدافنداقتصادی) تشکیلات سازمان پدافندغیرعامل کشور انجام می پذیرد، قرارگاههای یاد شده در سطوح استانی تشکیل شده و در حال فعالیت می باشند.
کشور جمهوری اسلامی ایران بنا به دلایلی چون، دیدگاه ایدئولوژیک و اتکا و پایبندی نظام به اسلام ناب محمدی(ص) و مبانی آن، دیدگاه ژئوپلتیک و جغرافیای سیاسی، دیدگاه اقتصادی و بهره مندی از منابع عظیم نفت و گاز و دیدگاه ورود ایران به عرصه های فناوری های نوینی چون غنی سازی اورانیوم مورد تهدید مزمن و پایدار دشمنان نظام اسلامی و هم پیمانان راهبردی آنها قرار دارد.
جنگ ها چه به صورت خواسته و یا ناخواسته و تحمیلی با زندگی و حیات جوامع بشری آمیخته شده است و در بسیاری از موارد به نظر می رسد که هیچ راه گریزی از آنها وجود ندارد.
بشریت در طول تاریخ پنج هزار ساله تمدن های بشری در روی کره زمین حدود 14 هزار جنگ را شاهد بوده و طی این جنگ ها بیش از چهار

میلیارد انسان جان باخته اند.
درطول تاریخ چند هزار ساله بشری، صرفا 268 سال بدون جنگ و مناقشه سپری شده است و فقط طی 45 سال یعنی در سال های 1945 تا 1990 میلادی، سه هفته بدون جنگ گذشته است و جالب اینکه اکثر این جنگ ها در کشورهای جهان سوم روی داده است.
در دو دهه گذشته 10 جنگ عمده در پیرامون حریم سرزمینی کشور ما از جمله جنگ اول و دوم خلیج فارس (1991 و 2003) جنگ 79 روزه یوگسلاوی (1999)، جنگ تحمیلی 8 ساله ایران وعراق، جنگ افغانستان(2003)، جنگ 33 روزه، لبنان و جنگ های 22روزه، 8 روزه و 40 روزه اخیر رژیم صهیونیستی علیه مردم مظلوم و قهرمان غزه، جنگ تروریستی گروههای تکفیری داعش علیه دو کشور سوریه در (5ساله اخیر) و عراق در سال (2015) و جنگ یمن در سال جاری اتفاق افتاده و کماکان ادامه دارد و با شکل دهی مرموزانه و فریبکارانه گروه ائتلاف به رهبری آمریکا و کشورهای مرتجع منطقه به بهانه مقابله با تروریست،ماهیت پیچیده تری را به خود گرفته است.
تاکید ویژه بر دفاع غیرعامل، اتکا به ایمان، هوشیاری، روحیه و توان دفاعی مردمی، توجه وتاکید بر راهبرد و اصول دفاع نامتقارن، دفاع غیرعامل نیز مجموعه طرح ریزی ها و اقداماتی است که موجب کاهش آسیب پذیری ها و افزایش پایداری و تداوم فعالیت های دستگاه ها وسیستم های نظام در مقابل تهدیدات خارجی شده و مستلزم بکارگیری سلاح نیست.
اما، در حوزه فرهنگ دفاع غیرعامل مجموعه طرحها و اقداماتی است که نحوه اداره مردم در شرایط جنگ، ارتقای آستانه تحمل ملی در برابر تهدیدات فرهنگی و دفاعی و آماده سازی مردم و کشور برای دفاع را شامل می شود.
دفاع غیرعامل در حوزه فرهنگ به «کاهش آسیب پذیری های فرهنگی در برابر تهدیدات عملیات روانی دشمن»، «پایدارسازی سیستم های فرهنگی ملی»، «ارتقای آستانه تحم ملی از بعد فرهنگی»، «مدیریت بحران دفاعی عملیات فرهنگی و روانی» و «فرهنگ سازی ملی در مورد پدافند غیرعامل» کمک می کند.
هدف از دفاع غیرعامل، استمرار فعالیت های زیربنایی، تامین نیازهای حیاتی، تداوم خدمات رسانی عمومی و تسهیل اداره کشور در شرایط تهدید و بحران تجاوز خارجی و حفظ بنیه دفاعی برغم حملات خصمانه و مخرب دشمن از طریق اجرای طرحهای پدافند غیرعامل و کاستن از آسیب پذیری مستحدثات و تجهیزات حیاتی و حساس کشور است.
قابلیت های پدافند غیرعامل، ایجاد بستر مناسب توسعه پایدار کشور، هم راستا با سیاست های تنش زدایی، پایدارترین و ارزان ترین روش دفاع، مناسب ترین راهکار افزایش آستانه مقاومت ملی ، پشتوانه اقتدار ملی، یکی از مهمترین ابزارهای بازدارندگی، بهترین و مناسب ترین شیوه کاهش مخاطرات و کاهش آسیب پذیری، صلح آمیزترین روش دفاع و فطری ترین عنصردفاعی بشر در برابر همه حوادث است.
در جهان امروز کشورهایی که نقاط آسیب پذیری آنها فراوان است و دشمن می تواند با ضربات سریع، حیاتی ترین منابع آنان را منهدم کند، عوامل تهدید از بیرون را در درون خود ایجاد می کنند.
پدافند غیرعامل عنصری پویا و متحرک است، از این رو می تواند در اولویت تلاش های علمی و پژوهشی قرار گیرد و در همه سطوح مدیریتی، مهندسی و فنی، آموزش داده شود و توسعه یابد.

پدافندغیرعامل به عنوان یکی از موثرترین و پایدارترین روش های دفاع در مقابل تهدیدات همواره مدنظر اکثر کشورهای جهان بوده و حتی کشورهایی مانند آمریکا و شوروی سابق، با وجود برخورداری از توان نظامی، به این موضوع به صورت ویژه نگریستند و کشوری مانند سوئیس با وجود بی طرفی در دو جنک جهانی و مواجه نبودن با تهدید، به این موضوع توجه بسیاری دارد.
در ایران، با وجود موقعیت خاص از نظر ژئوپلیتیک ، دارا بودن ثروت های عظیم نفت و گاز و ورود به عرصه های فناوری نوین و تهدیدات استکبار جهانی،به موضوع پدافند غیرعامل توجه چندانی نشد و حتی داغ سال های دفاع مقدس نیز در ایجاد هوشیاری لازم برای کاهش آسیب پذیری ها و توجه به محورهای پایداری توسعه از نظر امنیت و دفاع، نقش قابل قبولی ایفا نکرد.
باشکل گیری تمدن های اولیه در جهان که با وقوع پدافند غیرعامل جنک همراه بود،انسان ها اصول اولیه پدافند غیرعامل را به صورت سپر برای حفاظت انفرادی و برج و بارو و قلاع محکم ومرتفع را برای تامین امنیت گروهی به صورت گسترده ای رواج دادند.
وجود خندق در اطراف شهرها و ایجاد دروازه های مستحکم برای پیشگیری ازحملات غافلگیرانه دشمن در تمام نقاط جهان امری رایج بود.
موضوع پدافند غیرعامل و بهره گیری از منافع آنها تنها زاییده عقل انسان نبود وخداوند بزرک که مخزن همه علوم نزد اوست نیز در قرآن به کرات به این موضوع اشاره کرد.

نقش بانوان

نقش و سهم بانوان در پدافند غیر عامل ممتاز و بی نظیر است زیرا بانوان و زنان غیور ایرانی ما در هشت سال دفاع مقدس خود را اثبات و دوشا دوش مردان در تمامی عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی به صحنه آمده‌اند.

حضور ومشارکت‌های بانوان از دستاوردهای انقلاب اسلامی بوده است، در این راستا نیز رهبر معظم انقلاب همواره بر ترویج سبک اسلامی ایرانی، دوری از تجمل گرایی و تاکید بر خانواده توصیه کرده‌اند و خانواده کانون اصلی آرامش، امنیت و پرورش انسان متعالی است و یکی از اهداف پدافند غیر عامل یعنی مصونیت سازی در حوزه خانواده است
درخانواده بانوان رکن اصلی این نهاد اجتماعی است، در تعریف جبهه نور حق و تفکر دینی گفته می‌شود که مرد، زن، کودک و مسکن خانواده می‌شود و در این تعبیر حتی اگر مسکن و مرد وجود نداشته باشد اما نقش زن به گونه مثمر اثر است که خانواده تلقی می‌شود و با تقویت نقش زن می‌توانیم امکانات زندگی خود را گسترش دهیم.

همچنان که ویژگی های فطری و ذاتی زنان موجب گشته که ایشان از دیرباز در برخی زمینه ها، همانند زمینه های تربیتی و پرورشی موفق تر از مردان باشند، ویژگی های مدیریتی زنان نیز به شرط آنکه با قابلیت و دانش لازم همراه باشد، می تواند در بسیاری از فعالیت های اجتماعی، اقتصادی از جمله فعالیت های آموزشی، پرورشی، بهداشتی و هنری، موفقیت را برای زنان به همراه بیاورد. علاوه بر آن، مطالعات روانشناختی کارشناسان بیانگر این است که زنان در مقابل تنش، اضطراب و استرس آسیب پذیرتر از مردان هستند. در صورتی که برنامه ها در مدیریت بحران، با نیازهای روحی و فطری زنان هماهنگ شد، می توان با کمک آنها بسیاری از معضلات و مشکلات در شرایط بحرانی را حل نمود

مهم ترین ابزار در حل بحران در مناطق آسیب دیده، توانمندی زنان و بهبود کار آنان در مدیریت، تصمیم گیری، مقاومت در مقابل مسائل و مشکلات، اجرا در محیط خانواده، محیط آموزشی و تولیدی و ... است. باید از اینکه زنان در چنین موقعیتی تبدیل به موجوداتی منفعل و دریافت کننده از دیگران شوند، جلوگیری نمود.

باید با ارتقای آگاهی و خودباوری زنان در مناطق آسیب دیده زمینه مناسب تری برای جلب مشارکت آنان فراهم آید. فرآیند تواناسازی برای زنان در مواقع بحرانی مثل استمداد از خداوند و تقویت باورهای دینی و اعتقادی، چگونگی مقابله با مشکلات و مصایب و ارتباط با اعضای خانواده، از امور ضروری است که باید به آن پرداخت.

اگر از تواناسازی به عنوان یک ابزار فعال به درستی استفاده بشود می توان به یک عامل مهم در حل بسیاری از بحران ها دست یافت. ضمنا باید توجه داشت که برای توانمندسازی، آموزش، نقش بسیار اساسی و مهمی دارد. با اتکای به امر آموزش می توان به تعالی شخصیت و منش اجتماعی و معنوی آسیب دیدگان اندیشید. پرواضح است که با افزایش سطح آگاهی افراد، امکان دستیابی به رفاه مادی و رفاه اجتماعی و افزایش درآمد اقتصادی و استفاده بهینه از امکانات فراهم می گردد.

در فرآیند مدیریت بحران، آموزش جریان نظام یافته و هدفمندی است که به منظور رفع کمبودهای فرهنگی و ارتقای سطح آموزش همچنان که ویژگی های فطری عمومی فرهنگ مقابله با مشکلات و ... سازماندهی می شود.

چهار اصل در پدافند غیرعامل وجود دارد که در دین اسلام ابتدا امر به پیش بینی، سپس پیشگیری، مدیریت و در انتها اقدام به اصلاح و جمع بندی مواجه هستیم و این در حالی است که در جامعه دیگر از رکن پیشگری آغاز و پیش بینی در آن نقشی ندارد و نقش بانوان در کانون خانواده‌ها می‌تواند در امر پیش بینی در موضوعات مبتلابه خانواده مثال زدنی و یک نقش بی بدیل باشد.

در حوزه خانواده برای متلاشی کردن آن از ابتدا تا انتهای بشر جنگ و نبرد بر سر آن وجود دارد و باید حتما باور داشته باشیم که دشمن در راستای  تخریب ساختار و کار تمدن که خانواده است تلاش  بسیار می‌کند.

برگرفته از سایت ایرنا وکتاب روانشناسی زن تالیف دکتر شکوه نوابی نژاد