یکی از دلایلی که ماه ربیع الاول در بین شیعیان به ماه شادی و سرور معروف است اینکه میلاد پیامبر اکرم (ص)، امام صادق (ع) و آغاز امامت حضرت مهدی (عج) در این ماه واقع شده‌اند.

میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در کتاب المراقبات درباره ماه ربیع الاول می‌نویسد: «این ماه همان‌گونه که از اسم آن پیداست بهار ماه‌ها است، به‌جهت اینکه آثار رحمت خداوند در آن هویداست. در این ماه، ذخایر برکات خداوند و نورهای زیبایی او بر زمین فرود آمده است. زیرا میلاد رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در این ماه است و می‌توان ادعا کرد از اول آفرینش زمین، رحمتی مانند آن بر زمین فرود نیامده است زیرا برتری این رحمت بر سایر رحمت‌های الهی مانند برتری رسول خدا بر سایر مخلوقات است.»

یکی از مناسبت‌های تاریخی اسلام در اولین روز از ماه ربیع الاول که موجب جشن و سرور است هجرت «پیامبر اکرم (ص)» از مکه به مدینه بود چون سبب توسعه دین اسلام شد. در بیست و سه سال بعثت «پیامبر اکرم (ص)» ایشان از ابتدای رسالت در مکه بودند، در این شهر مبعوث شدند و دعوت الهی خود را آغاز کردند، اما بنا بر امر الهی رسالت حضرت پس از ده سال در شهر مکه به شهر مدینه هجرت کردند. شهر مدینه در ابتدا یثرب نام داشت اما بعدها با ورود پیامبر اکرم (ص) «مدینه النبی» نامیده شد و در گذر زمان مدینه نام گرفت. با هجرت پیامبر (ص) از مکّه به مدینه، فصل نویی از تاریخ اسلام آغاز شد. قبل از هجرت پیامبر (ص)، مسلمانان فاقد قدرت اجتماعی و سیاسی بودند، امّا پس از هجرت ایشان، بلافاصله دولت اسلامی تشکیل شد و با سرعت فراوانی در تمام بخش‌ها پیش رفت کرد به بیان دیگر این هجرت موجب شد که اسلام از خطر نابودی در محیط خفقان آور مکّه نجات یابد.

اعمال اولین روز ماه ربیع الاول:

در کتب «زاد المعاد»، «مفاتیح الجنان» و «اقبال الاعمال» اعمال مشترکی برای روز اول ماه ربیع الاول ذکر شده است که در ادامه می‌آید:

* توصیه به غسل کردن و آراسته کردن خود به مناسبت حلول ماه ربیع الاول

*خواندن دعای روز اول ماه ربیع الاول که در کتاب «المختصر من المنتخب» آمده عملی با فضیلت محسوب می‌شود.

*روزه گرفتن به شکرانه سلامتی پیامبر اعظم و امیرمومنان از گزند کفار و مشرکان در اول ربیع الاول.

*زیارت پیامبر (ص) و امام علی (ع)

هرچند علما در این روز زیارت ذکر نکرده اند امّا زیارت حضرت رسول صلّی اللّه علیه و آله و حضرت امیر المؤمنین-صلوات اللّه علیهما-در این روز مناسب است چون حق تعالی آن دو جان تقدّس بنیان (حضرت رسول صلّی اللّه علیه و آله و حضرت امیر المؤمنین-صلوات اللّه علیهما-) را از مکر و حیله کافران حفظ کرد.

* زیارت امام حسن عسکری و امام زمان (ع)

شیخ طوسی رحمه اللّه در مصباح گفته است که در روز اوّل این ماه حضرت امام حسن عسکری-علیه السّلام-به عالم بقا رحلت نمود و حضرت صاحب الامر به منصب جلیل امامت فایض گردید پس زیارت آن دو امام عالی مقام در این روز نیز مناسب است. امّا شیخ رحمه اللّه در تهذیب و کلینی و محمّد بن جریر طبری و ابن الخشّاب و شیخ مفید-رحمة اللّه علیهم-و غیر ایشان گفته اند که وفات حضرت امام حسن عسکری-صلوات اللّه علیه-در روز هشتم این ماه بود پس در آن روز زیارت آن دو امام-علیهما السّلام-انسب است.